ประวัติเมืองลอง
เมืองลอง (อำเภอลอง จังหวัดแพร่) แต่เดิมนั้น ขึ้นอยู่กับนครเขลางค์ (จังหวัดลำปางในปัจจุบัน) เนื่องจากเป็นเมืองหน้าด่าน การเดินทางไปมาหาสู่หรือการเดินทัพระหว่างเมืองหลวงทางใต้กับเมืองล้านนา (เชียงใหม่) มักจะใช้เส้นทางนี้เสมอ โดยผ่านกิ่วฤๅษี (เขาช่องแคบบ้านนาอุ่นน่องกับบ้านแม่ลองปัจจุบัน) ยามปกติแล้วชาวเมืองลองอยู่กันอย่างสงบ อีกประการหนึ่งเมืองลองนั้นมีแร่เหล็กคุณภาพดีและมีชื่อเสียงมากคือเหล็กลอง ปัจจุบันมีร่องรอยของเหมืองเหล็กหรือบ่อเหล็ก ซึ่งอยู่ใกล้บ้านแม่ลอง ตำบลบ่อเหล็กลอง ในอดีตแม้ทั้งหนานทิพย์ช้างและหนานทิพย์ปาละ ผู้ที่กู้เมืองนครเขลางค์คืนมาจากการยึดครองของพวกเงี้ยว ก็ได้ใช้ดาบเหล็กลองนี้เป็นอาวุธคู่มือเข้าต่อสู้และกอบกู้เมืองนครเขลางค์ไว้ได้ โดยเส้นทางที่ผ่านกิ่วฤษี (เขาช่องแคบ) นั้น เป็นเส้นทางที่นำเอาศาสนา ศิลปวัฒนธรรม มาจากทางล้านนามาเผยแผ่ยังหัวเมืองทางใต้